Δεν το λέει σε κανέναν.

Πως κάθε βράδυ, εκεί γύρω στις 11, όταν το σπίτι σωπαίνει και τα φώτα έχουν χαμηλώσει, εκείνη ανοίγει το πακέτο.

Όχι με τσιγάρα – εκείνα τα έκοψε χρόνια πριν.

Με μπισκότα.

Με σοκολάτες.

Με ψωμί.

Οτιδήποτε.

“Είναι απλώς συνήθεια”, λέει.

Και ίσως είναι.

Ίσως πάλι και όχι.

Ίσως να είναι κάτι πιο βαθύ.

Κάτι που πεινάει μέσα της και αναζητά να γεμίσει.

Μια ανάγκη παλιά, ξεχασμένη, που έμαθε να ντύνεται με γεύσεις, θερμίδες και ντροπή.

Όπως ο Αντώνης, που λέει πως “χαλαρώνει” με το ποτό μετά τη δουλειά.

Μόνο που δεν είναι ένα.

Είναι τέσσερα-πέντε.

Και δεν είναι χαλάρωση, είναι σβήσιμο.

Μια απεγνωσμένη προσπάθεια να παύσει τον εσωτερικό θόρυβο.

Ή η Κατερίνα, που σκρολάρει με τις ώρες στο κινητό της.

Δεν “βαριέται”.

Απλώς δεν αντέχει να μείνει μόνη με τις σκέψεις της.

Δεν είναι αδυναμία, ούτε ελάττωμα.

Είναι πόνος.

Πόνος που πήρε λάθος μορφή, γιατί δεν του επιτράπηκε ποτέ να εκφραστεί ως έχει.

Τι είναι οι Εθισμοί;

Η λέξη “εθισμός” προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα εθίζω, που σήμαινε “συνηθίζω” ή “εξοικειώνομαι”.

Αρχικά, δεν είχε αρνητική σημασία.

Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, η έννοια μετακινήθηκε από την απλή συνήθεια στην παθολογική εξάρτηση, παρά τις αρνητικές της συνέπειες.

O εθισμός δεν είναι πια απλώς μια συνήθεια.

Είναι κάτι βαθύτερο.
Μια πράξη που επαναλαμβάνεται καταναγκαστικά.

Μια λύτρωση δευτερολέπτων που πληρώνεται με εβδομάδες ενοχής.
Μια εμμονή που συνεχίζεται, ακόμη κι όταν καταστρέφει.

Η σύγχρονη επιστήμη τον περιγράφει ως χρόνια εγκεφαλική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από:

• Καταναγκαστική αναζήτηση ανταμοιβής
• Απώλεια ελέγχου
• Εμμονική συνέχιση της συμπεριφοράς, παρά τις αρνητικές συνέπειες

Κι εδώ είναι το κρίσιμο σημείο:
Ο εθισμός δεν αφορά μόνο τις ουσίες.

Δεν είναι μονάχα τα ναρκωτικά, το αλκοόλ ή η νικοτίνη.

Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες εθισμού:

1. Σε ουσίες – όπως τα οπιοειδή, τα διεγερτικά ή τα ηρεμιστικά.
2. Σε συμπεριφορές – όπως ο τζόγος, το διαδίκτυο, το φαγητό, το σεξ, η υπερβολική εργασία.

Ένας 18χρονος φοιτητής μπορεί να μην έχει αγγίξει ποτέ αλκοόλ ή ναρκωτικά κι όμως να περνάει 12 ώρες την ημέρα μπροστά από μια οθόνη, παίζοντας online παιχνίδια, παραμελώντας το σώμα, τον ύπνο, τις σπουδές του και να ζει -χωρίς να το ξέρει- μέσα σε όλα τα διαγνωστικά κριτήρια ενός συμπεριφορικού εθισμού.

Ο εθισμός είναι κάθε μοτίβο που προσφέρει στιγμιαία ανακούφιση, με τίμημα τη μακροπρόθεσμη φθορά.

Κι όμως, όσο κι αν το βλέπουμε, δύσκολα το εγκαταλείπουμε.

Το φαγητό, το κινητό, τα ναρκωτικά, η νικοτίνη, η πορνογραφία, η δουλειά, η προσοχή των άλλων, η αυτοκριτική, ο έλεγχος.

Κι όπως κάθε εθισμός, έτσι κι αυτοί κρύβουν κάτι από πίσω.
Όχι απλώς μια ανάγκη – αλλά έναν πόνο.
Κάτι που κάποτε πληγώθηκε και τώρα ζητάει ανακούφιση μέσα από την επανάληψη.

Μια κραυγή βοήθειας μεταμφιεσμένη σε καταφύγιο.

Ο Εθισμός ως Συναισθηματική Λύση

Ο εθισμός, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν αποτελεί την αρχική “δυσλειτουργία”, αλλά τη λύση που επινόησε το άτομο για να αντέξει έναν χρόνιο ψυχικό πόνο.

Όπως επισημαίνει ο Gabor Maté, η εθιστική συμπεριφορά λειτουργεί ως ένας μηχανισμός αυτορρύθμισης για να κατευνάσει εσωτερικά κενά – συναισθηματικά, υπαρξιακά ή διαπροσωπικά.

Το άτομο δεν αναζητά απαραίτητα την ευχαρίστηση.
Αναζητά ανακούφιση από τη συναισθηματική δυσφορία.
Και όταν απουσιάζει η εσωτερική σταθερότητα ή η ασφαλής διαπροσωπική σύνδεση, το μυαλό δημιουργεί υποκατάστατα: ουσίες, ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, επαναλαμβανόμενα τελετουργικά.

Οι εθισμοί δεν ξεκινούν με την πράξη.
Ξεκινούν με μια ένταση.
Ένα αίσθημα δυσφορίας, μια σκέψη που “τσιμπάει”, μια αόριστη ανησυχία στο σώμα.

Ένα “κάτι δεν πάει καλά” που δεν έχει ακόμα ντυθεί με λέξεις.

Και τότε αναδύεται η ανάγκη για λύτρωση.
Η επιθυμία να δραπετεύσεις από αυτό που αισθάνεσαι.
Να μουδιάσεις το “μέσα”.

Η συμπεριφορά, το ποτό, το φαγητό, το κάπνισμα, το shopping, ακόμη και η υπερανάλυση ή το υπερβολικό Netflix, λειτουργεί σαν “λύση”.

Η ένταση υποχωρεί, το σώμα χαλαρώνει, και ο εγκέφαλος ανταμείβεται μεντοπαμίνη.

Όμως, μετά εμφανίζεται η ντροπή.
Η ενοχή.
Το “γιατί το έκανα πάλι”.
Και αυτή η ενοχή γίνεται η νέα ένταση, το νέο ερέθισμα που επανενεργοποιεί τον κύκλο.

Ο Κύκλος του Εθισμού

Ένταση → Δράση → Ανακούφιση → Ντροπή → Νέα Ένταση.

Ένας αυτοτροφοδοτούμενος μηχανισμός, που εδραιώνει τον εθισμό όχι ως επιπολαιότητα ή αδυναμία, αλλά ως επώδυνη στρατηγική επιβίωσης.

Η εθιστική συμπεριφορά, λοιπόν, ενεργοποιείται συχνά όταν:

• Υπάρχει αδυναμία επεξεργασίας και ρύθμισης έντονων συναισθημάτων (όπως πένθος, ντροπή, άγχος ή θυμός)
• Υπάρχει χαμηλή ανοχή στη ματαίωση ή στην απογοήτευση
• Το άτομο βιώνει κενό νοήματος, σχέσης ή ταυτότητας

Ενδεικτικά κλινικά παραδείγματα:

• Ο Αντώνης, 42 ετών, καταναλώνει καθημερινά μεγάλες ποσότητες αλκοόλ.

Αν και ισχυρίζεται ότι «το ουίσκι τον χαλαρώνει», στην πραγματικότητα προσπαθεί να αποδυναμώσει το χρόνιο αίσθημα ανεπάρκειας και εσωτερικής ντροπής που φέρει από την παιδική του ηλικία.

Το αλκοόλ δεν είναι η ευχαρίστηση· είναι η παύση από την αυτο-υποτίμηση.

• Η Ελένη, 35 ετών, έχει ιστορικό διαδοχικών συναισθηματικών απογοητεύσεων.

Οι νυκτερινές κρίσεις υπερφαγίας δεν έχουν να κάνουν με τη φυσιολογική πείνα, αλλά με τη βαθιά ψυχολογική ανάγκη για συναισθηματικό “γέμισμα”.

Το φαγητό λειτουργεί ως προσωρινός σταθεροποιητής απέναντι στο αίσθημα εγκατάλειψης.

• Ο Νίκος, 38 ετών, εργάζεται ακατάπαυστα, χωρίς να επιτρέπει στον εαυτό του χρόνο για ξεκούραση ή προσωπικές σχέσεις.

Πίσω από αυτή την υπερ-παραγωγικότητα κρύβεται η ασυνείδητη πεποίθηση ότι η αξία του εξαρτάται αποκλειστικά από την απόδοσή του.

Η εργασία δεν είναι φιλοδοξία· είναι αγωνιώδης προσπάθεια συγκράτησης μιας εύθραυστης αυτοεικόνας.

Αντιλαμβανόμαστε, επομένως, πως ο εθισμός δεν είναι παθολογία της επιλογής, αλλά μια απόπειρα θεραπείας του πόνου.
Μια φαινομενικά προσαρμοστική απόκριση που ανακουφίζει προσωρινά, αλλά όσο μένει αδιερεύνητη, εγκλωβίζει.
Η λύτρωση γίνεται φυλακή.

Κι αν ο ψυχικός πόνος είναι η σπίθα που ανάβει τη φωτιά του εθισμού, ο εγκέφαλος είναι το καύσιμο που τη διατηρεί.

Για να κατανοήσουμε πλήρως γιατί κάποιος παγιδεύεται σε μια εθιστική συμπεριφορά – ακόμα κι όταν ξέρει πόσο τον βλάπτει – χρειάζεται να δούμε τι συμβαίνει μέσα του, σε βιολογικό επίπεδο.
Γιατί οι εθισμοί δεν είναι μόνο ψυχολογικά μοτίβα∙ είναι και νευρολογικά αποτυπώματα.

Βιολογική Βάση του Εθισμού: Τι συμβαίνει στον Εγκέφαλο;

Ο εθισμός δεν είναι θέμα αδυναμίας χαρακτήρα ή έλλειψης θέλησης.

Είναι νευροβιολογική κατάσταση, όπου συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζονται από ουσίες ή συμπεριφορές, με αποτέλεσμα να “μαθαίνουν” να τις ζητούν ξανά και ξανά.

Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει:

1.Μεσομεταιχμιακό Σύστημα & Πυρήνας του Accumbens

Ο μηχανισμός της ανταμοιβής και της επιθυμίας

Ο επικλινής πυρήνας (Accumbens) είναι ο “εκτελεστής” της ευχαρίστησης.

Όταν βιώνουμε κάτι απολαυστικό – από τροφή και έρωτα μέχρι ψυχοδραστικές ουσίες – εκκρίνεται ντοπαμίνη, μια χημική ουσία που λέει στον εγκέφαλο: “Αυτό αξίζει, θέλω κι άλλο”.

Γιατί παίζει ρόλο στον εθισμό;

• Ενεργοποιείται υπερβολικά, κάνοντας την εμπειρία υπερπολύτιμη.
• Ο εγκέφαλος “μαθαίνει” ότι αυτή η εμπειρία είναι αναγκαία για την επιβίωση.
• Δημιουργείται ανοχή και εξάρτηση, δηλαδή ανάγκη για όλο και περισσότερη διέγερση για να νιώσουμε το ίδιο.

2.Νευροπλαστικότητα & Μνήμη Επιθυμίας

Όταν η επανάληψη γίνεται “εγγραφή”

Ο εγκέφαλός μας δεν σταματά ποτέ να μαθαίνει και στον εθισμό, μαθαίνει πολύ καλά.
Όσο περισσότερο επαναλαμβάνεται μια εθιστική συμπεριφορά, τόσο πιο ισχυρά “χαράσσεται” στο δίκτυο ανταμοιβής.

• Η συμπεριφορά γίνεται αυτόματη.
• Ενεργοποιούνται “μονοπάτια επιθυμίας” ακόμη και με υποσυνείδητα ερεθίσματα (π.χ. μια εικόνα, μια μυρωδιά, μια ανάμνηση).
• Ο εγκέφαλος μπαίνει σε λειτουργία “συνήθειας”, ακόμη κι αν δεν υπάρχει πια ικανοποίηση.

Και επειδή η μάθηση είναι θέμα νευροπλαστικότητας, ό,τι έχει γραφτεί, μπορεί και να ξαναγραφτεί με επίγνωση και συστηματική αλλαγή.

3.Προμετωπιαίος Φλοιός & Έλεγχος Παρορμήσεων

Ο φρουρός της λογικής και της αυτορρύθμισης

Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι η “φωνή της λογικής” στον εγκέφαλο:

• Ελέγχει τις παρορμήσεις.
• Βοηθά στη λήψη αποφάσεων.
• Σχεδιάζει μακροπρόθεσμα και προβλέπει συνέπειες.

Τι συμβαίνει στον εθισμό;

• Η λειτουργία του εξασθενεί.
• Δυσκολευόμαστε να πούμε “όχι”, ακόμη κι αν ξέρουμε ότι κάτι μας βλάπτει.
• Το “θέλω τώρα” υπερνικά το “ξέρω ότι δεν πρέπει”.

Γι’ αυτό ο εθισμός δεν είναι θέμα έλλειψης λογικής, αλλά σύγκρουσης δύο εγκεφαλικών κυκλωμάτων: της επιθυμίας και του ελέγχου.

Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω, μπορούμε να βγάλουμε το εξής συμπέρασμα:

Ο εθισμός είναι μια μαθημένη βιολογική διαδικασία:

• Ο εγκέφαλος ανταμείβει τη συμπεριφορά.
• Μαθαίνει να τη ζητά.
• Δυσκολεύεται να τη σταματήσει.

Με την κατανόηση αυτών των εγκεφαλικών μηχανισμών, αποκτούμεουσιαστική επίγνωση και δύναμη για αλλαγή.

Πώς Σπάει ο Κύκλος: Η Διαδρομή προς την Ελευθερία

Ο εθισμός δεν είναι απλά ζήτημα θέλησης.

Δεν είναι η ήττα της αδυναμίας ή η συνέπεια μιας αδύναμης θέσης.

Είναι η γλώσσα ενός πόνου που δεν ακούστηκε, η σιωπηλή κραυγή ενός τραυματισμένου μέρους του εαυτού.

Για να σπάσει ο κύκλος του εθισμού, δεν αρκεί να σταματήσουμε μια συμπεριφορά· πρέπει να αγκαλιάσουμε τον πόνο που την τροφοδοτεί.

Η απεξάρτηση δεν είναι τιμωρία για όσα θεωρούμε «κακά» ή «αδύναμα» μέσα μας.

Είναι η συνειδητή επιλογή να δώσουμε χώρο στον τραυματισμένο εαυτό, να τον δεχτούμε με σεβασμό και κατανόηση.

Γι’ αυτό η θεραπεία δεν ξεκινά με εντολές «σταμάτα», αλλά με ερωτήσεις που ψάχνουν να βρουν τι κουβαλάμε μέσα μας.

Στο δρόμο προς την ανάρρωση, σημαντικά βήματα είναι:

• Αυτοπαρατήρηση χωρίς κριτική:
  Να μάθουμε να παρατηρούμε τις στιγμές που μας οδηγούν στην ανάγκη, όχι με κατηγορία, αλλά με περιέργεια.

Τι προηγήθηκε πριν από μια συνήθεια;

Ποια συναισθήματα και ποιες σκέψεις βγήκαν στην επιφάνεια;

Η καταγραφή των «trigger» γίνεται φως που ανοίγει δρόμο.

• Ασφαλείς σχέσεις και στήριξη:
  Ο εθισμός συχνά αναπτύσσεται μέσα στη μοναξιά.

Μια θεραπευτική σχέση, μια ομάδα υποστήριξης ή μια κοινότητα που κατανοεί και δεν κρίνει, μπορεί να σπάσει τον κύκλο της απομόνωσης και να δημιουργήσει ένα δίκτυο ασφάλειας.

• Η αξία των κέντρων απεξάρτησης όπως το ΚΕΘΕΑ:
  Οι θεσμοί αυτοί δεν προσφέρουν απλώς θεραπεία· προσφέρουν μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει ψυχολογική υποστήριξη, κοινωνική επανένταξη και εκπαίδευση.

Είναι χώροι όπου η συλλογικότητα γίνεται δύναμη, όπου η επαφή με άλλους που βιώνουν παρόμοιες προκλήσεις δημιουργεί αληθινή αλληλεγγύη και ελπίδα.

• Αντικατάσταση, όχι απαγόρευση:
  Το μυαλό μας ζητά ανακούφιση – δεν πρόκειται να σταματήσει να την ψάχνει.

Μαθαίνει όμως να την αναζητά σε νέες οδούς: την κίνηση, τη δημιουργικότητα, τον διαλογισμό, τη φροντίδα του σώματος και την ενσυνείδητη αναπνοή.

Αυτές οι πρακτικές γίνονται εργαλεία απελευθέρωσης.

• Επαναπλαισίωση της ταυτότητας:
  Από το «Είμαι εθισμένος» μεταβαίνουμε στο «Ήμουν πληγωμένος και βρήκα αυτόν τον τρόπο να αντέξω».

Η ντροπή που συχνά συνοδεύει την εξάρτηση διαλύεται όταν βλέπουμε πίσω από τη συμπεριφορά την ιστορία που την γέννησε.

Η Εσωτερική Φωνή της Ανάρρωσης

Πίσω από κάθε συμπεριφορά, πίσω από κάθε συνήθεια που μοιάζει να σε κρατάει φυλακισμένο, υπάρχει μια ιστορία που ζητά να ειπωθεί.

Μια πληγή που δεν βρήκε ποτέ τον χώρο να πενθήσει.

Ένα παιδί που έμαθε να μην ενοχλεί, να μην ζητά, να μην αισθάνεται.

Η θεραπεία δεν σε καλεί να επιστρέψεις στο τραύμα, αλλά να δημιουργήσεις μπροστά του μια νέα αφήγηση.

Μια αφήγηση που λέει: μπορείς να ζεις με πληρότητα, χωρίς το μουδιάσμα της αποσύνδεσης.

Ότι αξίζεις φροντίδα χωρίς όρους και ανταλλάγματα.

Ότι, με όλο το παρελθόν σου, είσαι και πάντα θα είσαι αρκετός.

Υ.Γ.
“Η αλλαγή ξεκινά από μια στιγμή ειλικρινούς ματιάς μέσα μας. Κάθε βήμα που κάνουμε με καρδιά ανοιχτή, φέρνει φως και νέες δυνατότητες. Μην περιμένεις την τέλεια στιγμή· η ζωή σε καλεί τώρα. Άδραξε τη στιγμή, σύνδεσε με τους γύρω σου, και βάδισε προς την ελευθερία που σε περιμένει.”

Γιώργος Ντίνος
Σύμβουλος Αυτογνωσίας & Μεταμόρφωσης

Well-being Mentor

Co-founder of Butterfly Effect Holistic Harmony Center

Ακολούθησε μας για περισσότερες συμβουλές και έμπνευση!

• Facebook
• Instagram
• TikTok

Μάθε περισσότερα και ανακάλυψε τον κόσμο του Butterfly Effect Holistic Harmony Center