Η αυτοπαρατήρηση αποτελεί το πρώτο και θεμελιώδες βήμα για την κατανόηση του εαυτού.
Είναι η ικανότητα να βλέπουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας με αντικειμενικότητα, χωρίς να τις κρίνουμε.
Οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους αντιδρώντας στα εξωτερικά ερεθίσματα, χωρίς να παρατηρούν τις ίδιες τους τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις.
Ωστόσο, η πραγματική κατανόηση του εαυτού μας ξεκινά όταν γινόμαστε θεατές της εσωτερικής μας ζωής, όπως ένας καθρέφτης που αντανακλά, χωρίς να κρίνει αυτό που υπάρχει μπροστά του.
Ο Σωκράτης έθεσε το θεμέλιο της αυτοπαρατήρησης με τη διάσημη φράση του:
“Ο ανεξέταστος βίος δεν αξίζει να βιώνεται”.
Με αυτή τη δήλωση, υπογράμμιζε την ανάγκη να αναστοχαστούμε και να αναλύσουμε τις σκέψεις και τις πράξεις μας, χωρίς φόβο και αναστολές.
Η Αυτοπαρατήρηση στην Ανατολική Φιλοσοφία
Στην ανατολική φιλοσοφία, η αυτοπαρατήρηση θεωρείται βασικό εργαλείο για τη φώτιση.
Ο Βούδας δίδαξε ότι η επίγνωση του νου και των συναισθημάτων μας είναι το κλειδί για την απελευθέρωση από τον πόνο.
Η πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) μάς βοηθά να δούμε τις σκέψεις μας ως περαστικά σύννεφα στον ουρανό, χωρίς να ταυτιζόμαστε απόλυτα μαζί τους.
Ενσυνειδητότητα, είναι η τέχνη να είμαστε παρόντες στο παρόν, χωρίς να αποσπάται η προσοχή μας από αναμνήσεις του παρελθόντος ή ανησυχίες για το μέλλον.
Ο Eckhart Tolle στην “Δύναμη του Τώρα” αναφέρει τη σημασία του να ζούμε στο Παρόν και να αποδεχόμαστε κάθε στιγμή όπως είναι.
Η αυτοπαρατήρηση είναι λοιπόν το πρώτο βήμα για να συνειδητοποιήσουμε την επίδραση του παρόντος στην ψυχική μας κατάσταση.
Η Αυτοπαρατήρηση στην Ψυχοθεραπεία: Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) εστιάζει στην αναγνώριση και αμφισβήτηση αρνητικών σκέψεων και πεποιθήσεων, καθώς και στην αλλαγή της συμπεριφοράς που αυτές προκαλούν.
Μέσω της αυτοπαρατήρησης, οι θεραπευόμενοι μαθαίνουν να εντοπίζουν τις αυτόματες σκέψεις που οδηγούν σε συναισθηματική δυσφορία και αρνητικές συμπεριφορές και να τις επανεξετάζουν με πιο ρεαλιστική και θετική οπτική.
Η CBT ενσωματώνει την αυτοπαρατήρηση ως εργαλείο για να αναγνωρίσουμε τα μοτίβα σκέψεων που επηρεάζουν την ψυχική μας κατάσταση.
Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο νιώθει άγχος πριν από μια παρουσίαση, η αυτοπαρατήρηση μπορεί να το βοηθήσει να κατανοήσει ότι ο φόβος, δεν προέρχεται από την παρουσίαση αυτή καθεαυτή, αλλά από την αρνητική σκέψη “Θα τα κάνω όλα λάθος”.
Στη συνέχεια, μέσω της αυτοπαρατήρησης, μπορεί να αντικατασταθεί αυτή η σκέψη με μια πιο ρεαλιστική: “Ακόμη και αν κάνω λάθος, είναι φυσιολογικό και δεν σημαίνει ότι θα αποτύχω.”
Ημερολόγιο Αυτοπαρατήρησης στην CBT
Ένα από τα πολύτιμα εργαλεία στην Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι το Ημερολόγιο Αυτοπαρατήρησης.
Πρόκειται για μια πρακτική καταγραφής των σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών σε καθημερινή βάση.
Η καταγραφή και αναγνώριση αυτών των σκέψεων βοηθά να αναπτύξουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία και να εντοπίσουμε περιοχές στις οποίες χρειάζεται να δουλέψουμε.
Ωστόσο, για να αξιοποιηθεί σωστά αυτό το εργαλείο, είναι σημαντική η καθοδήγηση από επαγγελματία, καθώς η επανεξέταση και η αναθεώρηση των σκέψεων απαιτεί εξειδικευμένη υποστήριξη και κατεύθυνση.
Αντίσταση στην Αυτοπαρατήρηση: Γιατί Είναι Δύσκολο;
Η αντίσταση στην αυτοπαρατήρηση είναι κάτι που συναντάμε όλοι μας σε κάποιο σημείο της πορείας μας.
Αν και μπορεί να φαίνεται σαν ένας απλός τρόπος για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, πολλές φορές η διαδικασία αυτή προκαλεί άβολα συναισθήματα.
Αντιστεκόμαστε γιατί η αυτοπαρατήρηση απαιτεί να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε πλευρές του εαυτού μας που μπορεί να μην θέλουμε να δούμε: τις αδυναμίες, τις ανασφάλειες ή τις αρνητικές σκέψεις που κατακλύζουν το νου μας.
Η αντίσταση αυτή μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, όπως:
- Αναβλητικότητα: Η τάση να αναβάλλουμε τη διαδικασία της αυτοπαρατήρησης γιατί ξέρουμε ότι μπορεί να φέρει συναισθηματική αναστάτωση.
- Αυτοκριτική: Η ανάγκη να κρίνουμε αυστηρά τον εαυτό μας όταν παρατηρούμε αρνητικές σκέψεις ή συμπεριφορές.
- Αυτοάμυνα: Ο φόβος ότι αν παρατηρήσουμε πραγματικά τις σκέψεις μας, μπορεί να αναγκαστούμε να τις αντιμετωπίσουμε ή να τις αλλάξουμε, κάτι που μας φοβίζει.
Αυτή η αντίσταση είναι φυσική και κοινή για πολλούς ανθρώπους.
Όμως, η συνειδητοποίηση και η αποδοχή αυτής της αντίστασης είναι ένα κρίσιμο βήμα για την υπέρβαση της.
Η διαδικασία της αυτοπαρατήρησης απαιτεί υπομονή και πρακτική, αλλά η συνέπεια και η επιμονή είναι αυτές που τελικά οδηγούν σε αλλαγή και προσωπική ανάπτυξη.
Άσκηση Αυτοπαρατήρησης μέσω του Εσωτερικού Διαλόγου
Ένα απλό παράδειγμα αυτοπαρατήρησης είναι η εξέταση του εσωτερικού μας διαλόγου.
Όταν κάτι δεν πηγαίνει όπως το θέλουμε, τι λέμε στον εαυτό μας;
Μας κατηγορούμε ή δείχνουμε κατανόηση;
Η συνειδητή παρατήρηση αυτού του διαλόγου μπορεί να μας αποκαλύψει βαθύτερες πεποιθήσεις που έχουμε για τον εαυτό μας.
Μια χρήσιμη καθημερινή πρακτική, είναι όταν νιώθουμε θυμό, απογοήτευση ή άγχος, αντί να αντιδράσουμε παρορμητικά, να σταματήσουμε για λίγο και να αναρωτηθούμε:
“Τι ακριβώς νιώθω; Από πού προέρχεται αυτό το συναίσθημα;”
Αντί δηλαδή να αντιδράσεις αμέσως, παρατήρησε το συναίσθημα και την σκέψη που το συνοδεύει χωρίς κριτική.
Αυτόματα, μπορούμε να αποκτήσουμε μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στις αντιδράσεις μας.
Σύνδεση με Αυτοανάλυση και Επίγνωση
Η αυτοπαρατήρηση είναι το πρώτο βήμα πριν οδηγηθούμε στην Αυτοανάλυση και την Επίγνωση.
Όσο πιο συχνά στρέφουμε το βλέμμα προς τα μέσα, τόσο πιο ξεκάθαρα βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.
Είναι ο καθρέφτης που αντανακλά την αλήθεια μας.
Και μόνο όταν αντικρίζουμε αυτή την αλήθεια, μπορούμε να προχωρήσουμε προς τη μεταμόρφωση και την ουσιαστική εξέλιξη.
Στα επόμενα άρθρα, θα εστιάσουμε στα δύο επόμενα βήματα που οδηγούν στην αυτομεταμόρφωση:
Την Αυτοανάλυση και την Επίγνωση.
Μέσα από αυτές τις έννοιες, θα ανακαλύψουμε πώς η κατανόηση και η αποδοχή των συναισθημάτων μας μπορεί να οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές στην προσωπική μας ανάπτυξη και στην ψυχική μας ευημερία.
Υ.Γ.
“Αν δεν παρατηρείς, δεν μπορείς να αλλάξεις. Αν δεν αλλάξεις, δεν μπορείς να εξελιχθείς.”
Γιώργος Ντίνος
Σύμβουλος Αυτογνωσίας & Μεταμόρφωσης
Well-being Mentor
Co-founder of Butterfly Effect Holistic Harmony Center
Ακολούθησε μας για περισσότερες συμβουλές και έμπνευση!
Μάθε περισσότερα και ανακάλυψε τον κόσμο του Butterfly Effect Holistic Harmony Center
