Στην αρχή, δεν ήσουν εσύ…
Ένα μικρό παιδί στέκεται στην άκρη της αυλής του σχολείου, διστάζοντας να πλησιάσει τα άλλα παιδιά.
Δεν του έχει μιλήσει κανείς άσχημα, ούτε κανένα παιδί, του γύρισε την πλάτη.
Κι όμως, μέσα του έχει σχηματιστεί η αίσθηση πως “δεν ανήκει”.
Δεν μπορεί να το εξηγήσει, αλλά το κουβαλάει μέσα του σαν γνώση παλιά, σχεδόν έμφυτη.
Κάτι του λέει ότι είναι “λίγο διαφορετικό”, “λίγο έξω απ’ το κάδρο”.
Όμως, δεν είναι δικό του αυτό το συναίσθημα.
Δεν γεννήθηκε μ’ αυτό.
Κάποιος άλλος του το“φόρεσε”.
Ίσως ήταν ένα βλέμμα της μητέρας του όταν έκλαψε μπροστά σε άλλους.
Ίσως ένα χλευαστικό χαμόγελο του δασκάλου του όταν απάντησε με δισταγμό.
Ή ένας μορφασμός, μια φράση, μια σιωπή.
Κάτι ελάχιστο, αλλά ταυτόχρονα αρκετό, για να εντυπωθεί βαθιά στο ψυχισμό του.
Αυτή είναι η πρώτη επαφή μας με την ετεροϋποβολή: με τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις συναισθηματικές καταθέσεις των άλλων, που εισέρχονται στον δικό μας ψυχισμό – σιωπηλά, σχεδόν ανεπαίσθητα.
Τι είναι η Ετεροϋποβολή;
Η λέξη περιγράφει τη διαδικασία με την οποία ο άνθρωπος απορροφά μηνύματα, στάσεις ή συναισθήματα που δεν γεννήθηκαν μέσα του, αλλά προήλθαν από το εξωτερικό περιβάλλον:
Οι γονείς, η κοινωνία, οι δάσκαλοι, η θρησκεία, ακόμα και τα παιδικά μας πρότυπα (ήρωες σε σειρές, διαφημίσεις, influencers) διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο “μαθαίνουμε” ποιοι είμαστε.
Δεν είναι μια απλή επιρροή.
Είναι κάτι πιο ύπουλο:
Είναι όταν το “πρέπει” κάποιου άλλου, γίνεται δικό μας “θέλω”χωρίς να το καταλάβουμε.
Η ετεροϋποβολή τις περισσότερες φορές ξεκινά από την παιδική ηλικία.
Εκεί, όπου ακόμα δεν έχουμε χτίσει μηχανισμούς φιλτραρίσματος και δεχόμαστε σχεδόν άκριτα αυτά που μας λένε.
Οι πρώτες μας εμπειρίες, τα λόγια των γονιών, οι αντιδράσεις του περιβάλλοντος, οι απαγορεύσεις και τα επιτρεπτά, διαμορφώνουν ένα σύστημα σκέψης, που εσωτερικεύεται σταδιακά.
Αυτό συνεχίζεται και διευρύνεται μέσα από το σχολείο, τις κοινωνικές επιρροές, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμη και τη γλώσσα.
Η γλώσσα δεν είναι ποτέ ουδέτερη.
Έχει υποδηλώσεις, αξίες και συμβολισμούς που επηρεάζουν το πώς σκεφτόμαστε, νιώθουμε και πράττουμε.
Φράσεις που ακούγονται αθώες, μπορούν να ριζώσουν βαθιά και να καθορίσουν επιλογές, επαγγέλματα, σχέσεις και ταυτότητα.
Δεν το κάνουν απαραίτητα με πρόθεση – συχνά είναι αθέλητο.
Όμως η επίδραση υπάρχει.
Έτσι, ένα παιδί που μεγαλώνει με φράσεις όπως “οι άντρες δεν κλαίνε” ή “αν δεν πετύχεις, θα αποτύχεις στη ζωή”, χτίζει έναν εσωτερικό κόσμο γεμάτο “εντολές”, που δεν προέρχονται από τη δική του αυθεντικότητα, αλλά από τις προβολές άλλων.
Ο Carl Jung έλεγε ότι:
“Mέχρι να κάνεις το ασυνείδητο συνειδητό, θα κατευθύνει τη ζωή σου και θα το αποκαλείς μοίρα”.
Η Σκοτεινή χρήση της Ετεροϋποβολής
Παρότι πολλές φορές η ετεροϋποβολή προκύπτει ακούσια, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται εσκεμμένα και επιδέξια.
Στον κόσμο της πολιτικής επικοινωνίας, της διαφήμισης και των ΜΜΕ, η ετεροϋποβολή χρησιμοποιείται για να διαμορφώσει απόψεις, να καλλιεργήσει φόβο, να ενισχύσει καταναλωτικές ανάγκες ή να ελέγξει μαζικά την κοινή γνώμη.
Ο καθηγητής Noam Chomsky έχει καταγράψει τις “10 στρατηγικές χειραγώγησης των μαζών” όπου εξηγεί πώς, μέσα από τον φόβο, την ενοχή και τη σταδιακή αλλοίωση της πληροφορίας, μπορούμε να δεχτούμε σχεδόν τα πάντα, χωρίς να αντιδράσουμε.
Αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, η ετεροϋποβολή μπορεί να αποτελέσει μέσο ψυχολογικής βίας:
Ένας σύντροφος που σε πείθει ότι χωρίς αυτόν είσαι τίποτα, ένας εργοδότης που “φυτεύει” τον φόβο της απόλυσης για να μην διεκδικείς, μια “φίλη” που σου λέει τι αξίζεις με τρόπο που σε κάνει να το πιστέψεις, ενώ στην ουσία σε υπονομεύει.
Ανθυποβολή: Το Αόρατο Αντίβαρο
Όμως, δεν είμαστε αβοήθητοι μέσα σε αυτό.
Υπάρχει κάτι που λειτουργεί ως φίλτρο, ως χώρος εσωτερικής επεξεργασίας.
Είναι η ανθυποβολή – η συνειδητή ή ασυνείδητη διαδικασία με την οποία επιλέγουμε τι θα κρατήσουμε και τι θα απορρίψουμε.
Μπορεί να μην λειτουργεί πλήρως στα πρώτα μας χρόνια, αλλά ωριμάζει όσο αυξάνεται η αυτοπαρατήρηση, η ενσυναίσθηση και η ψυχολογική επίγνωση.
Η ανθυποβολή είναι το “όχι” που δεν μάθαμε να λέμε.
Είναι το ερώτημα: “Μήπως αυτή η φωνή μέσα μου δεν είναι δική μου”;
Είναι η στιγμή που αρχίζουμε να ξεχωρίζουμε την επιρροή από την αυθεντικότητα, την ενοχή από την αλήθεια μας.
Στην ουσία, πρόκειται για μια πράξη ψυχικής αποποίησης –όπως θα μπορούσε να την περιγράψει κανείς με όρους ψυχοκοινωνικής ανάλυσης:
Η απελευθέρωση από την κυριαρχία των εσωτερικευμένων ρόλων και προσδοκιών.
Όπως ένα παιδί μεγαλώνοντας καταλαβαίνει ότι ο μπαμπούλας που το φόβιζε, ήταν απλώς ένα αφήγημα ενηλίκων για να το συνετίσουν, έτσι και ο ενήλικας, μέσα από την ανθυποβολή, κατανοεί ότι η φωνή που του λέει “δεν θα τα καταφέρεις”, “δεν είσαι αρκετός” δεν είναι η δική του.
Είναι υπολείμματα ενός εξωτερικού ελέγχου που κάποτε ένιωθε ασφάλεια να υιοθετήσει, μα πλέον δεν τον εξυπηρετούν.
Και ίσως αυτή είναι η βαθύτερη αποστολή της ψυχοθεραπείας – να βοηθήσει το άτομο να διακρίνει τι είναι δικό του και τι όχι.
Να αναγνωρίσει τις φωνές που κουβαλάει μέσα του και να επιλέξει ποιες θέλει να συνεχίσει να ακούει.
Πρακτικές που Ενδυναμώνουν το Φίλτρο της Ανθυποβολής
Στην πράξη, η ανθυποβολή μπορεί να γεννηθεί με πολλούς τρόπους:
Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, το άτομο αρχίζει να ξεχωρίζει τις δικές του επιθυμίες από τις προσδοκίες των άλλων.
Βασικό βήμα, είναι η εσωτερική σιωπή και η ικανότητα αυτοπαρατήρησης.
Όταν δημιουργούμε χώρο μέσα μας για να ακούσουμε τις σκέψεις μας, όταν εξετάζουμε τις πεποιθήσεις μας και ρωτάμε: “ποιος το είπε αυτό;”, αρχίζουμε να ξεχωρίζουμε τη δική μας φωνή από εκείνες των άλλων.
Η γνώση της λειτουργίας των μηχανισμών επιρροής – για παράδειγμα, της γλώσσας, της εικόνας, του κοινωνικού πλαισίου, μας βοηθά να απομυθοποιήσουμε τον “λόγο της αυθεντίας” και με θάρρος να αμφισβητήσουμε αυτά που μέχρι χθες φάνταζαν αυτονόητα.
Ο Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός (NLP) προσφέρει πρακτικά εργαλεία για να αναγνωρίσουμε πότε λειτουργούμε με βάση υποβολές και πώς να τις αντικαταστήσουμε με νέες θετικές ανθυποβολές.
Τέλος, η ενίσχυση της προσωπικής πρόθεσης, του “γιατί” πίσω από τις πράξεις μας, είναι ίσως το ισχυρότερο αντίδοτο.
Όσο περισσότερο συνδεόμαστε με το τι έχει νόημα για εμάς, τόσο λιγότερο επηρεαζόμαστε από τα εξωτερικά νοήματα που επιβάλλονται.
Καταληκτική σκέψη
Η ετεροϋποβολή είναι αναπόφευκτη.
Η ζωή μας είναι μια συνεχής εναλλαγή ανάμεσα σε επιρροές.
Δεν μπορούμε να ζήσουμε εντελώς αποκομμένοι από το περιβάλλον – αλλά μπορούμε να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τι μας χτίζει και τι μας διαστρεβλώνει.
Όταν καθαρίσει το βλέμμα μας από τις προβολές των άλλων, τότε η φωνή μέσα μας γίνεται πιο καθαρή.
Τότε, επιλέγουμε σχέσεις, αποφάσεις, επαγγελματικά βήματα, όχι για να ικανοποιήσουμε προσδοκίες, αλλά για να εκφράσουμε την αλήθεια μας.
Το ερώτημα δεν είναι αν επηρεαζόμαστε, αλλά πώς επηρεαζόμαστε και ποιο μέρος του εαυτού μας τις επιλέγει ή τις απορρίπτει.
Η ανθυποβολή δεν είναι άρνηση του εξωτερικού κόσμου, αλλά μια πράξη αυτογνωσίας.
Υ.Γ.
Το μεγάλο ερώτημα δεν είναι “ποιος είμαι”, αλλά:
“Πόσα από όσα νομίζω πως είμαι… είναι πραγματικά δικά μου;”
Γιώργος Ντίνος
Σύμβουλος Αυτογνωσίας & Μεταμόρφωσης
Well-being Mentor
Co-founder of Butterfly Effect Holistic Harmony Center
Ακολούθησε μας για περισσότερες συμβουλές και έμπνευση!
Μάθε περισσότερα και ανακάλυψε τον κόσμο του Butterfly Effect Holistic Harmony Center
