Αν άκουγες ηχογραφημένες όλες τις φράσεις που λες στον εαυτό σου μέσα σε μια μέρα, ίσως να τρόμαζες.
Όχι τόσο από το περιεχόμενο, αλλά κυρίως, από τον τόνο.
Ίσως να καταλάβαινες, πως ο τρόπος που μιλάς στον εαυτό σου, θυμίζει περισσότερο αυστηρό δάσκαλο ή επικριτικό γονέα, παρά έναν συμπονετικό σύντροφο ζωής.
Υπάρχουν λέξεις που λειτουργούν σαν αόρατα σχοινιά.
Σε κρατούν δεμένο σε προσδοκίες, σε φόβους, σε ένα είδωλο εαυτού που δεν είναι δικό σου.
Πόσες φορές έχεις πει μέσα σου “πρέπει να είμαι καλός”, “πρέπει να αποδείξω την αξία μου”, “πρέπει να τα καταφέρω”;
Όταν το “πρέπει” γίνεται τρόπος ζωής, δεν το καταλαβαίνεις αμέσως.
Στην αρχήμοιάζει με υπευθυνότητα, με φιλοδοξία, ακόμα και με αγάπη.
Παρουσιάζεται ως μοχλός παρακίνησης, ενώ στην πραγματικότητα λειτουργεί σαν ένα αόρατο μαστίγιο.
Η λέξη αυτή, όσο μικρή κι αν είναι, κρύβει μέσα της έναν βαρύ κόσμο προσδοκιών, άγχους και φόβου.
Δεν είναι ένα απλό ρήμα, αλλά είναι μια εσωτερική διαταγή που δεν σηκώνει αντίρρηση.
Μας ωθεί να συμμορφωθούμε – όχι να κατανοήσουμε.
Να πιεστούμε και όχι να επιλέξουμε.
Πίσω από κάθε “πρέπει” κρύβεται μια απαίτηση.
Και όταν δεν την τηρούμε, γεννιέται η ενοχή.
Κι ύστερα ένας φαύλος κύκλος: αυτοκριτική, αναβλητικότητα, εσωτερική φθορά.
Το Βάρος που ΔΕΝ μας ανήκει
Αρκετά από αυτά τα “πρέπει” δεν είναι δικές μας σκέψεις.
Είναι κατάλοιπα παιδικών εμπειριών, εσωτερικευμένες φωνές, αυτοματοποιημένες πεποιθήσεις, που προγραμματίστηκαν όταν δεν είχαμε ούτε επιλογές, ούτε φωνή.
Ένα παιδί που ένιωσε πως το αγαπούν μόνο όταν τα καταφέρνει, μπορεί στην ενήλικη ζωή να μεταφράζει κάθε στόχο σε καθήκον και κάθε αποτυχία σε έλλειψη αξίας.
Η επιστήμη της Ψυχολογίας έχει δείξει πως πολλά από τα συμπεράσματα μας για τη ζωή και τον εαυτό μας διαμορφώνονται πριν την ηλικία των επτά ετών, σε μια φάση όπου η λογική δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως.
Είναι φυσικό, λοιπόν, να κουβαλάμε μέσα μας εσφαλμένες γενικεύσεις:
Ότι “Αν δεν τα καταφέρω, δεν αξίζω”, “Αν δεν είμαι ήσυχος/η, θα με απορρίψουν”, «Αν ζητήσω, θα θεωρηθεί εγωιστικό”.
Αυτές οι πεποιθήσεις δεν προέρχονται από την αλήθεια, αλλά από την παιδική μας ανάγκη για ασφάλεια.
Μπορεί να μην ειπώθηκαν ποτέ ρητά από κανέναν – αλλά έγιναν αλήθειες.
Κουβαλιούνται μαζί μας σαν φακοί που παραμορφώνουν την πραγματικότητα.
Η ενηλικίωση δεν τα διαλύει αυτόματα.
Μερικές φορές, απλώς τα ντύνει με πιο εκλεπτυσμένες λέξεις και συμπεριφορές.
Το άγχος, η αναβλητικότητα, η ανάγκη να αρέσουμε, συχνά ριζώνουν εκεί: σε παλιά παιδικά φίλτρα για τον κόσμο.
Η Γέννηση της Τελειομανίας
Η τελειομανία δεν γεννιέται μέσα μας – καλλιεργείται.
Στην παιδική ηλικία, στα πρώτα “μπράβο”, που μπορεί να ήταν συνδεδεμένα με την επίδοση και όχι με το είναι.
Ένα παιδί που παίρνει επιβράβευση μόνο όταν τα καταφέρνει άψογα, αρχίζει να εσωτερικεύει την ιδέα πως, η αποδοχή δεν είναι αυτονόητη αλλά υπό όρους.
Το σχολείο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι συγκρίσεις με συνομηλίκους, όλα λειτουργούν σαν φακοί που μεγεθύνουν τα λάθη μας και μικραίνουν τα επιτεύγματα μας.
Και κάπου εκεί, αρχίζουμε να φτιάχνουμε μια εκδοχή του εαυτού μας που ελπίζουμε ότι θα είναι αρεστή.
Ο Donald Winnicott μίλησε κάποτε για την “αρκετά καλή μητέρα”.
Μια γονεϊκή φιγούρα, που δεν προσπαθεί να είναι τέλεια, αλλά αρκετά παρούσα ώστε το παιδί να νιώσει ασφαλές με τις ατέλειες του.
Η αποδοχή του ατελούς, είναι η βάση της αυτοεκτίμησης.
Κι όμως, ελάχιστοι από εμάς μεγαλώσαμε με το μήνυμα πως “είσαι εντάξει όπως είσαι”.
Η Τελειομανία ως Μάσκα
Δεν υπάρχει τίποτα “ευγενές” στην τελειομανία.
Παρουσιάζεται συχνά σαν υψηλό στάνταρ, σαν φιλοδοξία, μα στην πραγματικότητα είναι άμυνα.
Η τελειομανία συχνά μοιάζει με δύναμη, σαν φιλοδοξία, αλλά στην πραγματικότητα είναι η μάσκα που φοράμε για να αποφύγουμε τον φόβο της απόρριψης, της αποτυχίας, της μη αποδοχής.
Όπως αναφέρει η Dr.Brené Brown: “Η τελειομανία είναι μια μορφή αυτοάμυνας. Αν φανώ τέλειος/α, ίσως δεν νιώσω πόνο.”
Δεν χρειάζεται να είσαι ψυχολόγος για να δεις τα σημάδια.
Μερικά παραδείγματα, μέσα από την καθημερινότητα:
- Η μητέρα που νιώθει ανεπαρκής, αν δεν φροντίσει τέλεια το κάθε τι στο σπίτι.
- Ο εργαζόμενος που δεν λέει ποτέ “όχι”, που αναλαμβάνει τα πάντα για να μη θεωρηθεί ανεπαρκής.
- Ο φοιτητής που παραλύει μπροστά σε μια εργασία, γιατί τρέμει μήπως δεν είναι άψογη.
Όλοι τους έχουν κάτι κοινό: φοβούνται ότι αν δεν είναι τέλειοι, δεν θα αξίζουν.
Η Ζωή κάτω από τον ζυγό του “Πρέπει”
Ζώντας κάτω από τη σκιά της τελειότητας, κουβαλάς βάρη που δεν φαίνονται.
Το άγχος απόδοσης δεν σε αφήνει να ξεκουραστείς ποτέ.
Ο εσωτερικός κριτής, σου ψιθυρίζει συνέχεια πως δεν είσαι αρκετός.
Αποφεύγεις να ξεκινήσεις πράγματα από φόβο μην αποτύχεις και έτσι αναβάλλεις, κολλάς, παγώνεις
Κι όταν τα καταφέρνεις, δεν χαίρεσαι, γιατί ήδη κοιτάς το επόμενο σκαλοπάτι.
Όταν το “πρέπει” γίνει τρόπος ζωής, ο εαυτός μας χάνει την αυθεντικότητά του.
Ζούμε μέσα σε ένα διαρκές άγχος επίδοσης.
Το σώμα κουβαλά μια ένταση που δεν χαλαρώνει ποτέ πραγματικά.
Δεν ανασαίνουμε, παρά μόνο κρατάμε την ανάσα, μήπως και χαλάσει κάτι.
Μήπως φανούμε λίγοι.
Η τελειομανία δεν σε κάνει καλύτερο.
Σε κάνει εξαντλημένο.
Και το χειρότερο;
Δεν σε αφήνει να είσαι εσύ.
Δεν τολμάς να δείξεις αδυναμία, να πεις “δεν ξέρω”, να ξεκουραστείς χωρίς ενοχές.
Φοράς μια πανοπλία που σου λέει πως μόνο αν φανείς τέλειος, θα είσαι αποδεκτός.
Μα δεν είναι αλήθεια.
Ο ψυχολόγος Dr.Paul Hewitt, που μελετά για δεκαετίες την τελειομανία, τη συνδέει με υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και ακόμα και αυτοκτονικών σκέψεων.
Δεν πρόκειται επομένως για πολυτέλεια.
Είναι θέμα ψυχικής υγείας.
Η Σύγκριση ως καύσιμο του “Πρέπει”
Στη σύγχρονη κοινωνία, δεν είναι μόνο η οικογένεια ή το σχολείο που δημιουργούν το “πρέπει”. Είναι και τα social media.
Η σύγκριση είναι πανταχού παρούσα.
Κάθε scroll είναι και μια υπενθύμιση του τι “θα έπρεπε” να έχεις, να είσαι, να κάνεις.
Ο Thomas Curran, ερευνητής στο LSE, υποστηρίζει ότι ζούμε σε μια “κοινωνία τελειομανίας”, όπου η αξία μετριέται σε επιτεύγματα, εικόνα και αποδοχή.
Από το “Πρέπει” στο “Θέλω”
Η απελευθέρωση ξεκινάει με μια αλλαγή γλώσσας.
Να αντικαταστήσεις, όχι όλες, αλλά μερικές μόνο φράσεις που ξεκινούν με το “πρέπει” με εκφράσεις που φέρουν μεγαλύτερη αλήθεια και τρυφερότητα.
Αντί για το ψυχρό “πρέπει να γυμναστώ”, μπορείς να πεις: “επιλέγω να φροντίσω το σώμα μου”. Αντί για το καταπιεστικό “δεν πρέπει να αποτύχω”, “Είναι εντάξει να κάνω λάθη – έτσι μαθαίνω”.
Η γλώσσα δεν είναι απλώς λέξεις.
Είναι ο καθρέφτης του τρόπου που σκεφτόμαστε.
Και όταν αλλάζει η γλώσσα, αλλάζει και η σκέψη.
Όπως έλεγε ο Carl Rogers: “Όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως είναι, τότε μπορώ να αλλάξω”.
Αυτές οι μικρές μετατοπίσεις δεν είναι απλώς θέμα ευγένειας.
Είναι πράξεις αυτοσεβασμού.
Είναι τρόπος να αναγνωρίσεις πως είσαι ενήλικος πια και δεν χρειάζεται να σου φωνάζει κάποιος μέσα σου για να λειτουργήσεις.
Ο εσωτερικός σου διάλογος μπορεί να γίνει σύμμαχος – όχι δυνάστης.
Δεν λέμε να καταργήσεις κάθε έννοια πειθαρχίας.
Αλλά να βρεις νέες λέξεις που προτείνουν, όχι που διατάζουν.
Που σε κινητοποιούν, όχι που σε τιμωρούν.
Το “πρέπει” δεν είναι κακό επειδή είναι αυστηρό.
Είναι άγονο γιατί σπάνια συνοδεύεται από αγάπη.
Το “θέλω”, το “είναι χρήσιμο”, το “με βοηθάει να…”, φέρνουν φως, επιθυμία, λόγο.
Φέρνουν ζωή.
Πρακτικά βήματα προς την αποδοχή
Η μετάβαση από το “πρέπει” στο “θέλω” δεν είναι απλώς θεωρητική.
Μπορεί να καλλιεργηθεί μέσα από απλές, καθημερινές πρακτικές:
- Μάθε να επαναπλαισιώνεις τις αποτυχίες σου.Αντί για “απέτυχα”, δοκίμασε το “είδα τι χρειάζεται να μάθω”.Η αποτυχία είναι δεδομένο στη διαδικασία της εξέλιξης.
- Καλλιέργησε την αυτοπαρατήρηση χωρίς επίκριση.Όταν εμφανίζεται το “πρέπει”, αναγνώρισέ το με ευγένεια: “Α, να το ‘πρέπει’ πάλι”.Δεν χρειάζεται να το ακολουθήσεις.
- Εξασκήσου στο “αρκετά καλό”.Κάνε σκόπιμα πράγματα χωρίς να τα τελειοποιείς.Γράψε κάτι χωρίς να το ξανακοιτάξεις δέκα φορές.Άσε ένα πιάτο άπλυτο.Δοκίμασε πώς νιώθεις με αυτό.
Το Δικαίωμα να είσαι Άνθρωπος
Η ζωή δεν είναι εξεταστική.
Δεν κρινόμαστε σε κάθε βήμα.
Η αξία σου δεν αυξομειώνεται ανάλογα με την απόδοσή σου.
Η ατέλεια είναι το υλικό της σύνδεσης, όχι της απόρριψης.
Όταν είσαι αληθινός, οι άλλοι βλέπουν τον εαυτό τους σε εσένα.
Όταν είσαι “τέλειος”, δεν βλέπουν τίποτα.
Η ελευθερία δεν έρχεται από το να τα κάνεις όλα σωστά.
Έρχεται όταν νιώθεις ότι έχεις το δικαίωμα να είσαι όπως είσαι.
Και κάθε φορά που επιλέγεις το “θέλω” αντί για το “πρέπει”, κάνεις ένα βήμα προς την ελευθερία.
Και αυτό – είναι αρκετό.
Υ.Γ.
“Φαντάσου μια ζωή όπου δεν κυνηγάς να είσαι τέλειος, αλλά είσαι ο εαυτός σου. Πόσο πιο ελεύθερος θα ένιωθες;”
Γιώργος Ντίνος
Σύμβουλος Αυτογνωσίας & Μεταμόρφωσης
Well-being Mentor
Co-founder of Butterfly Effect Holistic Harmony Center
Ακολούθησε μας για περισσότερες συμβουλές και έμπνευση!
Μάθε περισσότερα και ανακάλυψε τον κόσμο του Butterfly Effect Holistic Harmony Center
