Υπάρχουν στιγμές, που δεν είναι η ίδια η ζωή που μας εξαντλεί, αλλά η συνεχής και αδιάκοπη ανάλυση της.
Εκείνες οι σιωπηλές ώρες, που όλα τριγύρω μοιάζουν ακίνητα, αλλά μέσα μας ηχεί ένας θόρυβος εκκωφαντικός.
Μια σκέψη οδηγεί σε μια άλλη και ξαφνικά το μυαλό μας δεν μοιάζει πλέον με εργαλείο κατανόησης, αλλά με έναν λαβύρινθο χωρίς έξοδο.
Είναι 2 τα ξημερώματα.
Έχεις ξαπλώσει, έχεις κλείσει τα φώτα και παρ’ όλα αυτά, είσαι ξύπνιος.
Η σκέψη: “Μήπως είπα κάτι λάθος σήμερα στο meeting”» έχει ήδη γεννήσει άλλες πέντε:
“Τι εντύπωση άφησα;”, “Γιατί με κοίταξε έτσι ο Γιώργος;”, “Μήπως φάνηκα ανασφαλής;”,“Αν χάσω την ευκαιρία για προαγωγή;”,“Τι θα πω στην Ελένη αν με ρωτήσει”;
Αυτή είναι δυστυχώς, η καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων που βιώνουν το φαινόμενο της υπερανάλυσης, ή αλλιώς overthinking.
Δεν είναι απλά “πολλές σκέψεις”.
Είναι ένας ψυχικός μηχανισμός που τείνει να εγκλωβίζει το άτομο σ’ ένα φαύλο κύκλο, από συνεχόμενες εσωτερικές αναπαραγωγές καταστάσεων, συναισθημάτων και φόβων.
Μια κατάσταση στην οποία το παρόν υποχωρεί και το μυαλό αναλαμβάνει τον ρόλο του ανακριτή, του προφήτη, του κριτή.
Στην άκρη ενός τραπεζιού, αργά το βράδυ, μια γυναίκα κοιτάζει ξανά και ξανά το μήνυμα στο κινητό της.
“Μήπως άργησα να απαντήσω; Μήπως δεν έπρεπε να του πω έτσι; Τι θα σκέφτεται τώρα;”
Και το μυαλό της αρχίζει να χτίζει έναν πύργο από σκέψεις – εύθραυστο, ασταθή και ασφυκτικό.
Το σώμα κάθεται ήσυχα, αλλά ο νους τρέχει σαν κυνηγημένος.
Το Φαινόμενο της Υπερανάλυσης: Όταν η Σκέψη γίνεται Παγίδα
Η σκέψη είναι δώρο – η υπερβολή της, όμως, γίνεται φυλακή.
Το overthinking εμφανίζεται, όταν ο εγκέφαλος στην προσπάθειά του να μας προστατεύσει, αρχίζει να αναλύει το κάθε τι: τι ειπώθηκε, τι δεν ειπώθηκε, τι ίσως θα μπορούσε να συμβεί.
Ο νους προσπαθεί να προβλέψει όλα τα πιθανά σενάρια, να προνοήσει, να ελέγξει.
Κι όσο προσπαθεί να το κάνει αυτό, τόσο περισσότερο χάνεται στις λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα να μην κάνεις απολύτως…τίποτα.
Επομένως, δεν πρόκειται απλώς για σκέψη – αλλά για μια “παγίδα σκέψης” που μας κρατά σε ακινησία.
Είναι η διανοητική έκδοση: του να πατάς γκάζι με το φρένο ταυτόχρονα.
Οι Βαθύτερες Ρίζες του Overthinking
Πολλοί πιστεύουν ότι το overthinking είναι απλά ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας.
Κι όμως, κάτω από την επιφάνεια κρύβονται βαθύτερα ψυχολογικά μοτίβα και τραύματα.
Πίσω από την υπερανάλυση, βρίσκουμε συχνά την ανάγκη για έλεγχο.
Το μυαλό μας, στην προσπάθεια να προστατεύσει τον εαυτό μας, πλάθει σενάρια, ψάχνει λύσεις, προετοιμάζεται για το “χειρότερο”.
Σε αυτή την υπερπροσπάθεια, όμως, δημιουργείται ένα νέο άγχος – το άγχος της ερμηνείας, της πρόβλεψης, της τελειότητας.
Έτσι δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι η υπερανάλυση είναι τρόπος επιβίωσης.
Άλλο ένα στοιχείο είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Όταν κάποιος δεν πιστεύει στον εαυτό του, αμφισβητεί διαρκώς τις πράξεις του.
“Μήπως δεν ήμουν αρκετά καλός;” “Ήταν σωστό αυτό που είπα;”
Η σκέψη γίνεται δικαστήριο και ο εαυτός μας – ο κατηγορούμενος.
Αυτές οι φράσεις δεν ξεκινούν από εμάς.
Τις έχουμε ακούσει, τις έχουμε νιώσει και στο τέλος τις υιοθετήσαμε.
Έτσι, το overthinking γίνεται η καθημερινή μας άμυνα απέναντι στον εαυτό μας.
Συχνά, είναι ένας τρόπος να αποφύγουμε την δράση.
Όταν σκεφτόμαστε ασταμάτητα, πολλοί από τους φόβους μας, μπορεί να επιβεβαιωθούν μέσα από τα “σενάρια” που πλάθουμε με το νου μας.
Άρα, δεν χρειάζεται να ρισκάρουμε, να εκτεθούμε, ούτε να αλλάξουμε.
Είναι μια παράταση της αδράνειας που μας προστατεύει, όσο και μας παγιδεύει.
Τέλος, όταν έχουμε βιώσει καταστάσεις στις οποίες πληγωθήκαμε ή ντροπιαστήκαμε, ο εγκέφαλος μαθαίνει να “προετοιμάζεται” για να το αποφύγει ξανά.
Τραύματα που δεν έχουν επουλωθεί, κριτικές που χαράχτηκαν σαν στίγματα ή συμπεριφορές που μας έκαναν να αισθανθούμε ανεπαρκείς.
Όλα αυτά επανέρχονται μέσα από το overthinking, με έναν τρόπο ύπουλο και επαναλαμβανόμενο.
Πώς εκδηλώνεται στην Καθημερινότητα;
Το overthinking δεν χτυπά την πόρτα δυνατά.
Μπαίνει αθόρυβα, σαν σκιά.
Ξεκινά από μια απλή σκέψη και καταλήγει να κυριαρχεί στην ημέρα σου.
Μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από αναβλητικότητα:
“Δεν είμαι έτοιμος ακόμα να πάρω μιαν απόφαση”.
Μέσα από διαρκή αυτοαμφισβήτηση:
“Μήπως το παρεξήγησε;”
Ή μέσα από σωματικά συμπτώματα όπως αϋπνία, κόπωση, πονοκεφάλους.
Στις σχέσεις, μπορεί να δημιουργήσει αποστάσεις.
Αντί να επικοινωνούμε ανοιχτά, σκεφτόμαστε υπερβολικά τι να πούμε, πότε να το πούμε και με ποιον τρόπο.
Ο φόβος της παρεξήγησης ή της απόρριψης μάς κάνει να βυθιζόμαστε ακόμα πιο βαθιά στον εσωτερικό μας μονόλογο.
Οι Ψυχικές και Σωματικές Συνέπειες ενός Κουρασμένου Νου
Το τίμημα του overthinking δεν είναι μόνο ψυχολογικό.
Έχει και βιολογικό αντίκτυπο.
Μελέτες στον τομέα της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης έχουν δείξει ότι η συνεχής ενεργοποίηση του προμετωπιαίου φλοιού – της περιοχής του εγκεφάλου που σχετίζεται με την λογική σκέψη και την πρόβλεψη – σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα στρες και κορτιζόλης.
Η υπερλειτουργία αυτή επηρεάζει τον ύπνο, την πέψη και τη συγκέντρωση.
Μειώνει την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, γιατί το μυαλό κουράζεται προτού καν προχωρήσει σε πράξη.
Το σώμα κουβαλά τις σκέψεις και η ψυχή βαραίνει.
Ακόμη πιο βαθιά, όμως, είναι οι υπαρξιακές συνέπειες.
Μας στερεί την παρουσία, τη σύνδεση, τη δράση και μας εγκλωβίζει σε ένα ατέρμονο παρελθόν ή σε ένα μελλοντικό σενάριο που ίσως ποτέ δεν έρθει.
Η ζωή χάνει το χρώμα της, όταν την αναλύεις αντί να τη ζεις.
Κι όσο περισσότερο αναλύεις, τόσο πιο λίγα βιώνεις.
Το τίμημα δεν είναι μόνο ο χρόνος που χάνεται.
Είναι και η ενέργεια, η ζωτικότητα, η επαφή με το παρόν.
Όπως λέει και ο Eckhart Tolle:
“Η σκέψη είναι εργαλείο. Όταν όμως σε ελέγχει, γίνεται εμπόδιο”.
Πώς μπορούμε να το Διαχειριστούμε;
Πώς ηρεμεί ένα μυαλό που έχει μάθει να σκέφτεται υπερβολικά;
Η υπερανάλυση δεν ξεπερνιέται με μια απλή απόφαση.
Είναι μια συνειδητή επανατοποθέτηση στον τρόπο που υπάρχουμε.
Δεν υπάρχει μαγική λύση.
Όμως υπάρχουν διαδρομές που οδηγούν στην αποφόρτιση.
Και κάθε διαδρομή ξεκινά από την αυτοπαρατήρηση.
- Ενσυνειδητότητα (mindfulness): Η εξάσκηση στην επίγνωση της παρούσας στιγμής είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους μείωσης της υπερανάλυσης.Έρευνες που δημοσιεύτηκαν στοJournal of Cognitive Psychotherapyέχουν δείξει ότι η τακτική εξάσκηση στη mindfulness μειώνει τα επίπεδα αρνητικών σκέψεων και άγχους.
- Γείωση μέσα από το σώμα: Όταν το μυαλό φεύγει, το σώμα μπορεί να μας επαναφέρει.Η αναπνοή, η κίνηση, η σωματική δραστηριότητα λειτουργούν ως φυσικές αγκυρώσεις στο παρόν.Μέθοδοι όπως η γιόγκα ή το σωματικό focusing ενισχύουν αυτή τη σύνδεση.
- Επαναπλαισίωση (reframing): Η ψυχοθεραπεία και ειδικότερα γνωσιακές και υπαρξιακές προσεγγίσεις, βοηθούν το άτομο να εντοπίζει τα μοτίβα υπερανάλυσης και να τα αναπλαισιώνει.Δεν πρόκειται να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε.Αλλά μπορούμε να μάθουμε να σκεφτόμαστε με πιο φροντιστικό και λειτουργικό τρόπο.
- Journaling ή εκτόνωση μέσω έκφρασης: Η γραφή – το journaling – είναι επίσης θεραπευτική.Δίνει μορφή και όριο στις σκέψεις.Όταν γράφεις κάτι, το απομακρύνεις από τον εαυτό σου και δεν σε ορίζει πλέον.
- Από την σκέψη στην πράξη: Η δράση είναι το φάρμακο της ακινησίας.Κάθε μικρή απόφαση, κάθε κίνηση προς τα εμπρός – ακόμα και η πιο απλή – αποτελεί ρήξη με τον φαύλο κύκλο του overthinking.
“Δεν χρειάζεται να έχεις ξεκαθαρίσει τα πάντα, για να κάνεις το πρώτο βήμα.”
Το Δώρο της Ησυχίας
Το overthinking είναι κάτι παραπάνω από μια κακή συνήθεια: είναι μια πρόσκληση να επιστρέψουμε στον εαυτό μας.
Όχι μέσα από την ανάλυση, αλλά μέσα από την αποδοχή.
Δεν χρειάζεται να σωπάσεις το μυαλό σου.
Δεν είναι εχθρός σου.
Το μόνο που χρειάζεται, είναι να το διδάξεις πώς να ησυχάζει.
Και τότε, πίσω από τον θόρυβο, ίσως ακούσουμε τη φωνή που πραγματικά αξίζει να ακούσουμε: τη δική μας.
Και σε αυτή τη σιωπή, ίσως μπορούμε να ακούσουμε ξανά κάτι που μας είχε λείψει πολύ:Τη φωνή του αυθεντικού εαυτού μας.
Υ.Γ.
“Η αληθινή ελευθερία δεν έρχεται από την απουσία σκέψεων, αλλά από την ικανότητα να τις παρατηρείς χωρίς να τις αφήνεις να σε κυριεύσουν.”
Γιώργος Ντίνος
Σύμβουλος Αυτογνωσίας & Μεταμόρφωσης
Well-being Mentor
Co-founder of Butterfly Effect Holistic Harmony Center
Ακολούθησε μας για περισσότερες συμβουλές και έμπνευση!
Μάθε περισσότερα και ανακάλυψε τον κόσμο του Butterfly Effect Holistic Harmony Center
